Nasze miasto

Legenda o Słomnikach

Wokół ciągnęły się lasy ogromne, pełne bogactw niewyczerpanych. Często też brzmiały tu głosy rogów myśliwskich. Król Kazimierz Wielki, jak wcześniej jego poprzednicy zapuszczał się w te okolice na łowy, gdyż były to tereny niezbyt odległe od Krakowa. Zanim jednak Słomniki otrzymały przywilej handlu solą były Szłomnikami. Królewscy wojowie nosili hełmy zwane "szłomami". Z biegiem lat tutaj właśnie, na skraju królewskich lasów, nad rzeką Szreniawą powstały kuźnie "szłomnikarzy". Taki był - jeśli wierzyć legendzie początek przyszłej osady, której miejską metrykę wystawił Król Kazimierz Wielki w 1358 roku.

Historia miasta

Miasto położone jest na Wyżynie Miechowskiej Południowej, na malowniczej skarpie lewego brzegu Doliny Szreniawy. Słomniki znane od drugiej połowy XIII wieku (z 1287 roku zapis nazwy Słomnik), miasto leżące obecnie na głównym szlaku drogowym i kolejowym z Warszawy do Krakowa mającym także znaczenie międzynarodowe (droga E-7). Były lokalnym ośrodkiem handlu i rzemiosła, położonym przy szlaku solnym (zwanym "prasołą") z Wieliczki do Wielkopolski. W herbie miasta znalazł się wizerunek Św. Michała, pod którego wezwaniem wybudowany był miejscowy kościół. W epoce jagiellońskiej Słomniki, jako dobra królewskie były niejednokrotnie przedmiotem zastawu zaciągniętych przez króla zobowiązań wobec możnowładców. Przechodziły one z rąk do rak m.in. Jana Kobylańskiego, Jana Smolika i Stanisława Kmity - wojewody ruskiego. Dopiero sejm egzekucyjny unieważnił wszystkie zastawy na dobrach królewskich, a przy okazji przeprowadzonej wówczas lustracji można było zorientować się o wielkości miasta, rozmiarze jego dochodów i majątku mieszczan. Słomniki liczyły wówczas 104 domy mieszkalne. Wśród mieszkańców byli m. in. rzeźnicy (16 jatek), piekarze, szewcy, piwowarzy (ok. 15 stanowisk) i karczmarze. W mieście mieszkało także 66 komorników, czyli osób nie posiadających własnego mieszkania, którzy za wynajem płacili czynsz w wysokości 9 denarów rocznie. Utrzymywano także własnego kata zwanego miejskim oprawcą. O randze miasta świadczył również monarszy dwór królewski, który był rezydencją w czasie podróży króla po kraju. W dworze słomnickim zatrzymywali się m. in. Królowa Jadwiga, Władysław Jagiełło, Kazimierz Jagiellończyk i Elżbieta Rakuszanka. Ciekawostką w stosunku do wielkości miasteczka jest istnienie w nim szkoły, o której pierwsza wzmianka pochodzi z 1444 roku. Szkoła posiadała własny budynek, a nauczyciele nią kierujący wywodzili się spośród absolwentów Akademii Krakowskiej. Słomniki stały się także w okresie reformacji ośrodkiem rozwoju ruchu kalwińskiego. Tu właśnie odbył się w 1554 roku synod zboru małopolskiego, który stworzył podstawy organizacji nowego kościoła na tym terenie. Pomyślny rozwój miasta przerwał w XVII wieku najazd szwedzki. W okresie saskim próbowano uporządkować sprawy organizacyjne i gospodarcze miasta, które nadal pozostawało własnością królewską. Do rozbiorów Słomniki należały do województwa krakowskiego. W okresie Powstania Kościuszkowskiego Słomniki znalazły się w centrum działań wojennych, a po bitwie pod Racławicami były one miejscem koncentracji wojsk polskich. Tu został zredagowany raport o bitwie racławickiej, tu Kościuszko po raz pierwszy przybrał sukmanę i ogłosił pierwsze awanse powstańcze za zasługi w czasie bitwy. W 1795 Słomniki znalazły się pod zaborem austriackim a w latach 1809-1815 były w Księstwie Warszawskim później w Królestwie Polskim. W 1867 utraciły prawa miejskie (odzyskane później 1917 r.), nastąpił wtedy też okres intensywnej rusyfikacji tych ziem, co jednak wyzwoliło inicjatywę mieszczan, którzy zaczęli sami powoływać polskie organizacje. W 1872 roku założono kapelę miejską, w 10 lat później straż pożarną, a z początkiem XX wieku zaczęto budować nową świątynię, której wieże górują nad miasteczkiem do dnia dzisiejszego. Jeszcze w latach I wojny światowej powstało Towarzystwo Oświatowe, w ramach którego działała sekcja teatralna i chór "Lutnia". Podczas okupacji hitlerowskiej zagładzie uległa liczna tu przed wojną ludność żydowska. W okresie międzywojennym przez Słomniki przeprowadzono linię kolejową łączącą Kraków z Warszawą. Powstał dworzec kolejowy oraz droga łącząca go z miastem. W mieście wybudowano nowa szkołę . Zbudowano nowe mosty na Młynówce i Szreniawie. Tuż przed II wojną światową Słomniki liczyły 5350 mieszkańców. W roku 1964 miast obchodziło 600-lecie swego istnienia. W centrum miasta - czworoboczny lekko pochyły rynek. Zabudowa wokół rynku i w najbliższym otoczeniu zwarta, małomiasteczkowa, na pozostałym obszarze przeważnie luźna w otoczeniu ogrodów. W rynku stoi pomnik w kształcie obelisku ku czci mieszkańców Słomnik, poległych w czasie II wojny światowej i pomordowanych przez okupanta hitlerowskiego w latach 1939-1945.

Zabytki

W pobliżu rynku znajduje się neoromański kościół Bożego Ciała (ten z czasów Kazimierza Wielkiego przetrwał do 1890 roku) wzniesiony w latach 1888-1893. Zabytki Sakralne Słomnik Wspólnota parafialna w Słomnikach posiada kilka zabytków sakralnych, które, poza wartością muzealną, są świadectwem wiary naszych przodków i ich młodości względem tego, co Boże i polskie na naszej ziemi. W kościele słomnickim, w głównym ołtarzu umieszczony jest późnogotycki krzyż (krucyfiks) z pierwszej połowy XVI wieku. Historycy sztuki podają, że w kościele są trzy późnobarokowe krzyże procesyjne, z których jeden znajduje się obecnie w Muzeum Narodowym w Warszawie. Jest on rytowany, zdobiony użyciem emalii (zapewne wyrobu limozyjskiego), a datowany na I połowę XIII wieku. Pierwotnie mógł stanowić ozdobę oprawy księgi liturgicznej: z uwagi na miejsce odnalezienia domyślano się pierwotnej przynależności tego zabytku do siedziby cysterskiej w pobliskich Kacicach. Na przełomie stuleci XV/XVI w. rozpowszechniły się w malarstwie obrazy Świętej Rodziny, zwłaszcza w tzw. wersji "wielkiej" tzn. z przedstawieniem wielu osób należących do Rodziny Chrystusa Pana. Kościół w Słomnikach posiada taki obraz - św. Rodziny - z I poł. XVI wieku (znajduje się w prezbiterium). Do cennych malowideł znajdujących cię w kościele słomnickim zalicza się obraz Wojciecha Gersona (1837-1901), przedstawiający Matkę Boską Różańcową. Jest to płótno olejne, o wymiarach ok. 340x246cm, namalowany w 1899 roku. Artysta ukazał Madonnę z Dzieciątkiem przekazującą różaniec św. Dominikowi; scena jest ukazana w neutralnym wnętrzu na tle arkady z kamiennym tronem, a całość utrzymana w bardzo jasnej gamie barwnej. Spod pędzla artysty wyszło około 10 wersji tego przedstawienia i na ogół były to rozwiązania dość schematyczne - uproszczony typ renesansowej, weneckiej kompozycji Sacra Conversazione. Z ciekawych obrazów należy wymienić obraz "Uczniowie z Emaus" (w prezbiterium), prawdopodobnie autorstwa Jana Styki (1858-1925), współtwórcy "Panoramy Racławickiej". Do cennych zabytków sakralnych należą cztery ornaty haftowane z XV, XVII, XVIII i XVIII/XIX wieku. Z drugiej poł. XV wieku pochodzi ornat ze sceną Adoracji Dzieciątka, Ofiarowania w świątyni i Zwiastowania. Ornat z XVII wieku ukazujący tematykę pasyjną, ze złocistymi haftami na czerwonym tle jest według tradycji, darem króla Jana Kazimierza, jako symbol królewskiej życzliwości dla zniszczonych przez wojska Szwedzkie Słomnik. Według historyków sztuki, efektowna osłona - sukienka barokowa, obrazu MB z Dzieciątkiem, znajdująca się w ołtarzu bocznym, pochodzi z 1676 roku i jest dziełem krakowskiego złotnika Szymona Zmyślnego. Warto na koniec tego krótkiego "przeglądu" zabytków sakralnych Słomnik wspomnieć o zachowanym obrazie barokowym św. Doroty, z kościółka pw. tej Świętej, który istniał do I wojny światowej (został wtedy zniszczony). Trzy dzwony kościoła słomnickiego mają też swoją historię: jeden pochodzi z początków XVIII wieku, a dwa pozostałe z 1737 roku, ulane przez J. Rosenberskiego